28/11/2019
Adenovirus enfeksiyonları, ticari olarak yetiştirilen kanatlıarda ve muhtemelen tüm kanatlı türlerinde bulunmaktadır. Bazı durumlarda aynı serotip için bile virülans faktörü çok çeşitlidir. Birçok enfeksiyon subklinik olduğu için ekonomik açıdan veya hayvan refahı yönünden çok az öneme sahip gibi görünse de, Adenovirus ile ilişkili önemli hastalık salgınları meydana getirmektedir. Bu hastalıklar halk sağlığı açısından önemli olmamakla birlikte, kümes hayvanı üretimini birçok yönden etkilemektedir (1).
Adenovirüs viriyonu, 70 nm-90 nm çapında zarfsız bir ikosahedral partiküldür. Parçacık, her bir kenar boyunca altı kapsomer ile on iki üçgen yüz halinde düzenlenmiş 252 kapsomere sahiptir. Nükleik asit doğrusal, çift sarmallı deoksiribonükleik asittir. Virionlar, sezyum klorür içinde 1.32 g / ml ve 1.37 g / ml arasında bir yoğunluğa sahiptir. Adenovirüsler çekirdekte çoğalır ve bazofilik inkluzyon cisimcikleri üretir (1). Tüm adenovirüsler lipit çözücülere, sodyum deoksikolat, tripsin,% 2 fenol ve% 5 0 alkole dirençlidir. PH 3'te pH 9'a maruz kalmaya karşı dirençlidirler, ancak 1: 1,000 formalin ile inaktive edilirler. Kanatlı adenovirüslerinin termal inaktivasyona memeli adenovirüslerinden daha dirençli olduğu görülmektedir. Bazı suşlar 30 dakika boyunca 60 ° C ve hatta 70 ° C'de hayatta kalır ve bir FI izolatının 56 ° C'de 18 saat hayatta kaldığı bildirilmiştir. İki değerlikli katyonların etkisi hakkında bilgi henüz netleşmemiştir. Çoğu uzman, iki değerlikli katyonların adenovirüsleri dengesizleştirdiğini kabul ederken, bazı çalışmalarda hiçbir etkiye rastlanmamıştır. Grup 1 adenovirüslerde sadece bazı FI suşları rat eritrositlerini aglutine etmektedir (1).
Veteriner hekimlik yönünden kanatlı Adenovirus’ları 3 grupta değerlenmektedir.
Grup II adenovirüsler arasında, Hindilerin Hemorajik Enteritisi (Turkeys’ Haemorrhagic Enteritis - THE), genelde sülünlerde görülen Mermer Dalak Hastalığı (Marble Spleen Disease - MSD) ve Tavukların Grup II Splenomegalisi’ne yol açan adenovirüsler bulunmaktadır. Bu virüsler, memeli ve grup I kanatlı adenovirüslerinin grup antijeninden farklı, ortak bir antijeni paylaşmaktadır.
Grup III virüsleri, Egg Drop Sendrom (EDS), su kuşlarında yaygındır, ve tavukları kolayca enfekte edebilmekte; anormal yumurta kabuklarının üretilmesine neden olabilmektedir.
Yakın zamana kadar, Adenoviridae familyasında iki cins tanımlanmıştır: Mastadenovirüs (insan suşları dahil memeli suşları) ve Aviadenovirüs. Yakın zamanda üçüncü bir cins olarak Atadenovirüs önerilmiştir (2). Buna göre, Egg Drop Sendrom virüsü, sığır adenovirüs 5, 6, 7 ve 8 ve koyun adenovirüs izolatı 287 ile birlikte Atadenovirus cinsine dahil edilecektir. Bu sınıflandırmadaki kanatlı grubu II (THE / MSD) virüslerinin konumu belirsizdir (1).
Grup I veya geleneksel adenovirüslere gelecek olursak, memeli adenovirüs grubu antijeninden farklı, ortak bir grup antijeni paylaşır. Bu virüsler kanatlı hücre kültürlerinde kolayca büyür ve tavuklar, hindiler, kazlar, ördekler, bıldırcın, güvercinler, devekuşları ve diğer kuş türlerinden izole edilir. Aviadenovirus genusunda yer alan önemli kanatlı adenoviruslarını içeren Fowl aviadenovirus (FAdV) 5 farklı genotipe (FAdVA-FAdVE) ve 12 farklı serotipe (1-8a, 8b-11) ayrılmıştır. Belirtilen serotipler tarafından kanatlı hayvanlarda İnklüzyon Cisimcikli Hepatit (Inclusion Body Hepatitis - IBH), Hidroperikard Sendromu (Hydropericardium Syndrome-HS) ve Kaslı Mide Erozyonu-Ülser Sendromu (Gizzard Erosions Ulceration Syndrome-GEU) olmak üzere 3 farklı hastalık tablosu oluşturulmaktadır (2).
FAdV'un yayılımında vertikal bulaşma önem taşımaktadır (3). Virusun inkubasyon periyodu bulaşma sonrası 24-48 saattir (7). FAdV enfeksiyonunu takip eden birinci günde virus izole edilebilmesine karşın, normal şartlarda üçüncü haftadan sonra saçılım başlamaktadır. Broylerler için bu süre, 4-6 hafta arasında değişmektedir (4). Yumurtacı tavuklarda saçılım enfeksiyonu izleyen 5. - 9. haftalar arasında pik yapmaktadır.
Virus; dışkıda, trakeal ve nazal mukozada bulunabildiğinden ötürü horizontal bulaşma büyük öneme sahiptir (5). Doğrudan dışkı teması ile bulaşma yanında, aerosol yolla bulaşma da söz konusu olabilmektedir (6). Çeşitli damızlık sürülerden elde edilen broyler piliçlerin bir arada barındırılması veya bir araya getirilmesi durumunda farklı FAdV serotipleri izole edilebilmektedir. Bunlara ilaveten, personel ve nakliye araçları da önemli bulaşma kaynakları arasındadır (7).
İnkluzyon Cisimcikli Hepatit (Inclusion body Hepatitis-IBH): 1963 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde tanımlanmıştır (8). Broyler piliçlerde 7 günlük yaştan itibaren görülen IBH, bazı damızlık kümeslerde de saptanmıştır (9). Ani mortalite ile başlamaktadır. Mortalite oranı 3-4 gün içinde pik yapmakta, 5. gün itibarı ile genel olarak mortalite düşmektedir. Fakat 2-3 hafta boyunca ölümlerin görüldüğü durumlar da görülebilmektedir. Mortalite ortalama olarak %10 - 30 arasında değişmektedir. Bununla birlikte morbidite oranı düşüktür. Klinik bulgular, hayvanların çömelme pozisyonunda durması ve tüylerinin kabarık olması ile karakterizedir (7, 9, 10, 11).
Yürütülen ilk çalışmalarda Adenovirus’un, IBDV gibi immunsupresyon oluşturan hastalıklarda daha kolay çoğaldığı, bununla birlikte CIAV ve Adenovirus ile birlikte enfeksiyon oluşumunda, kanatlı hayvanlarda hepatit ve ölüm oranlarının arttığı bildirilmiştir. Bunun yanında son yıllarda dünyanın farklı bölgelerinde görülen salgınlar ile IBH hastalığının primer etkeninin FAdV olduğu kabul edilmiştir (7). IBH’de karaciğer solgun, gevrek ve şişmiş bir görünüm ile karakterizedir. Ayrıca, karaciğer ve çizgili kaslar üzerinde küçük beyaz renkli odaklar ile peteşiyel veya ekimotik alanlar görülebilmektedir (9, 10, 11).
Hidroperikard Sendromu (Hydropericardium Syndrome-HS): “Hidroperikard sendromu” veya “Angara Disease” olarak adlandırıl-maktadır. 1987 yılında Pakistan'ın Karaçi şehrindeki Angara bölgesinde görülmüş; 1 yıl içinde Pakistan broyler endüstrisini büyük zarara uğratmış-tır (12, 13, 14). Bu tarihten sonra hastalık Irak, Hindistan, Japonya, Ekvador, Rusya, Slovakya, Şili, Peru, Meksika, Bangladeş, Kore ve Çin'de tespit edilmiştir. Sıcak ve nemli dönemlerde endemik; diğer dönemlerde sporadik olarak seyretmektedir (14). FAdV-4 serotipi, broyler piliçlerde perikartta şeffaf açık sarı renkli sıvı birikimi ile karakterize olup; nefritis ve hepatitis olguları da içerenmekte; (%30-70) yüksek mortaliteye neden olmaktadır (15, 16, 17, 18). Çin'de ortaya çıkan bir salgında mortalite oranı bazı bölgelerde %90’a varmıştır (19).
Kaslı Mide Erozyonu ve Ülser Sendromu (Gizzard Erosions ve Ulceration Syndrome-GEU): 1930'larda tanımlanmış olup; hastalık ilk zamanlarda besin yetersizliği ve yüksek yoğunlukta çoklu doymamış yağ asitlerinin peroksidasyonuna dayalı olduğu düşünülmüştür. 1970 ve 1980'lerde yemlerde meydana gelen toksik etki ile oluştuğu algısı ön planda olmuştur (20). Günümüzde gelen bildirimlere göre hastalık etkeni FAdV-1 serotipi olarak görülmekte olup, sadece bir çalışmada FAdV-8 serotipi gözlenmiştir. Hastalık, ağırlık artışında azalma ve ölüm ile kendini göstermekte; tanı genellikle kesimhanelerde koyulabilmektedir (7).
Virus izolasyonu için örneklemede dışkı, sekal tonsiller, farenks, böbrek, karaciğer; makroskopik bakıda ise patolojik bulgu gösteren tüm organlar kullanılabilir. %10’luk doku süspansiyonu primer civciv karaciğer hücre kültürü, primer civciv böbrek hücre kültürü ve LMH (chicken leghorn male hepatoma cell line - chicken hepatocellular carcinoma cell line) hücre hatlarında izole edilebilmektedir.
Aviadenovirus inaktivasyona karşı dayanıklı olmalarına karşın, uygun (su geçirmez taban ve hava geçirmez duvarlara sahip) sağlıklı kümes koşullarında virusun elimininasyonu mümkündür. FAdV enfeksiyonlarında, yumurtalara vertikal bulaşma söz konusu olduğu için, koruma ve tedavi gibi uygulamalara damızlık kümeslerden başlanmalıdır. Ayrıca, horizontal bulaşma da büyük problem oluşturmakta; etkin bir kontrol yöntemi gerektirmektedir (7).
Ekstra: Bulaşmadaki riskler
Kanatlı adenovirüsleri vertikal olarak bulaşabileceğinden, ithal kuluçkalık yumurtalar ile enfekte civcivler elde edilebilmektedir. Adenovirus, dünya çapında görülmesine rağmen, hidroperikard sendromu gibi hastalıklar görülmemektedir. Bu nedenle alınacak önlemler, arz sürüsünün geçmişini kontrol etmeyi ve ciddi adenoviral hastalıkların bulunduğu bir bölgeden veya kuruluştan gelecek yumurtaların reddedilmesini içermektedir. Benzer şekilde, fertil olmayan yumurtalar ve kuluçkahane atık yumurtaları da enfekte olabileceği için; kümes hayvanı yiyeceklerine geri dönüştürülmemelidir. Viremi genellikle adenovirüs enfeksiyonlarının erken evrelerinde ortaya çıktığı için, Adenovirus birçok viseral organda bulunabileceğinden, teorik olarak işlenmiş tavuk etinde de bulunabilmektedir. Bununla birlikte, önemli adenovirüslerle enfekte olan sürüler, hastalığın izlerini taşıyacakları için insan tüketimine sunulmamalıdır. Adenovirüsler sağlıklı tavukların dışkısında da bulunabileceği için karkasların kontaminasyon riski de mevcuttur. Bununla birlikte adenovirüsler, bazı önemli kontaminant bakterilerin aksine, karkasta bir süre boyunca yaşayabilirken, karkas üzerinde çoğalmaz. Bu nedenle, pişmemiş kümes hayvanı eti veya sakatatından önemli enfeksiyon alma riski az gibi görünse de, bu tür kümes hayvanı eti veya sakatatlarının kanatlı türlerinin gıdası şeklinde kullanılmamasına dikkat edilmelidir (1).
Referanslar: 1) McFerran JB and Smyth JA (2000) Avian Adenoviruses. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz.,19 (2), 589-60. 2) Şahindokuyucu İ and Yazıcı Z (2019) Kanatlı Hayvanlarda Adenovirus Enfeksiyonlarına Genel Bakış: Fowl Aviadenovirus Enfeksiyonları. Turk Vet J 1(1) : 30-41. 3) Toro H, Gonzalez O, Escobar C, Cerda L, Morales MA, Gonzalez C (2001) Vertical induction of the inclusion body hepatitis/hydropericardium syndrome with fowl a d e n o v i r u s and chicken anemia virus. Avian Dis 45(1):215–22. 4) McFerran JB (1981) Adenoviruses of vertebrate animals. In: Comparative Diagnosis of Viral Diseases III. E. Kurstak and C. Kurstak, eds. Academic Press, New York. 102–65. 5) Clemmer DI (1972) Age-associated changes in fecal excretion patterns of strain 93 chick embryo lethal orphan virus in chicks. Infect Immun 5(1):60–4. 6) Cook JK (1974) Pathogenicity of Avian Adenoviruses for day-old chicks. Journal of Comparative Pathology, 84, 505–515. 7) Diseases of Poultry, Thirteenth Edition. David E. Swayne.© 2013 John Wiley & Sons, Inc. Published 2013 by John Wiley & Sons, Inc. 8) Helmboldt CF, Frazier MN (1963) Avian hepatic inclusion bodies of unknown significance. Avian Dis 7:446-450. 9) Macpherson I, McDougall JS, Laursen-Jones AP (1974) Inclusion body hepatitis in a broiler integration. Vet Rec 95(13):286–9. 10) Howell J, MacDonald DW, Christian RG (1970) Inclusion body hepatitis in chickens. Can Vet J 11(5):99–101. 11) McFerran JB, McCracken RM, Connor TJ, Evans RT (1976) Isolation of viruses from clinical outbreaks of inclusion body hepatitis. Avian Pathol 5(4):315–24. 12) Anjum AD, Sabri MA, Iqbal Z (1989) Hydropericarditis syndrome in broiler chickens in Pakistan. Vet Rec 124(10): 247–248. 13) Jaffery MS (1988) A treatise on Angara disease (hydroperi- cardiumpulmonary oedema hepatonephritis syndrome. J Pakistan Vet Med Assoc 34:1-34. 14) Li PH, Zheng PP, Zhang TF, Wen GY, Shao HB, Luo QP (2017). Fowl adenovirus serotype 4: Epidemiology, patho- genesis, diagnostic detection, and vaccine strategies. Poul Sci 96:2630–2640. 15) Cheema A, Ahmad J, Afzal M (1989) An adenovirus infection of poultry in Pakistan. Rev. Sci. Tech. Off. Int. Epiz 8:789– 795. 16) Mansoor MK, Hussain I, Arshad M, Muhammad G (2011) Preparation and evaluation of chicken embryo-adapted fowl adenovirus serotype 4 vaccine in broiler chickens. Trop. Anim. Health. Prod. 43:331–338. 17) Zhao J, Zhong Q, Zhao Y, Hu YX, Zhang GZ (2015) Pathogenicity and complete genome characterization of fowl adenoviruses isolatd from chickens associated with inclusion body hepatitis and hydropericardium syndrome in China. PLoS One 10:e0133073. 18) Shah MS, Ashraf A, Khan MI, Rahman M, Habib M, Qureshi JA (2016) Molecular cloning, expression and characterization of 100 K gene of fowl adenovirus-4 for prevention and control of hydropericardium syndrome. Biologicals 44:19–23. 19) Li CJ, Li HY, Wang DD, Wang JJ, Wang YM, Wang SH, Li JD, Liu P, Wang JL, Xu SZ, Cui SJ, Zhang Y, Yin YB (2016) Characterization of fowl adenoviruses isolated between 2007 and 2014 in China. Vet Microbiol 197:62–67. 20) Gjevre AG, Kaldhusdal M, Eriksen GS (2013) Gizzard erosion and ulceration syndrome in chickens and turkeys: a review of causal or predisposing factors. Avian Pathol 42(4): 297-303. doi: 10.1080/03079457.2013.817665.
Şekil. Dünyada Adenovirus enfeksiyonu görülmekte olan ülkeler (14)
